Razend populair zijn ze, de boeken van neurowetenschappers als Dick Swaab en Victor Lamme. Op basis van recent onderzoek beweren zij dat de vrije wil niet bestaat. Marc Slors laat zien dat de onderzoeken waarop die beweringen gebaseerd zijn niet over de vrije wil gaan, maar over de rol van bewustzijn. Niet wijzelf – onze bewuste overwegingen en gedachten – maar ons onbewuste brein en onze genen bepalen (determineren) wat we doen.

Het is een zegen om dagelijks ons handelen met een eindeloze reeks 'gewoontes' in te vullen. We zouden volledig doordraaien en uitgeput instorten wanneer dit niet zo was. We zitten echter zo vast in gewoontes, dat we ze niet zo gemakkelijk veranderen.

Het is een zegen om dagelijks ons handelen met een eindeloze reeks 'gewoontes' in te vullen. We zouden volledig doordraaien en uitgeput instorten wanneer dit niet zo was. We zitten echter zo vast in gewoontes, dat we ze niet zo gemakkelijk veranderen. In 'The Power of Habit' ontrafelt de wetenschapsjournalist Charles Duhigg de bestanddelen van gewoontes. Vervolgens wordt het mogelijk om aanwijzingen te geven hoe ons gewoontegedrag te wijzigen. Het blijft een flinke opgaaf, zo blijkt, maar wel te doen. Voor een enkele gewoonte om te beginnen. Dan volgen er als vanzelf andere gewoonten.

De wereld om ons heen trekt continu aan onze touwtjes, kleurt onze gedachten en stuurt ons gedrag. Wij zijn marionetten van de context, maar hebben dat bijna nooit in de gaten. Sam Sommers laat zien dat verschillende situaties invloed hebben op alledaagse stemmingen en ervaringen. Door allerlei vormen van context – waar wij zijn, met wie, wat wij om ons heen zien – verandert ons gedrag en ook de manier waarop wij op anderen overkomen. De situatiewetenschap van Sommers toont aan dat onze intuïtieve ideeën over de aard van de mens er vaak naast zitten. Bovendien zijn wij niet altijd de vrije en onafhankelijke mensen die wij menen te zijn. Wij denken ons eigen lot te bepalen, terwijl mensen en situaties om ons heen dramatisch veel invloed hebben op wat wij denken en doen.

Iedereen stelt wel eens een vervelend karweitje uit. Piers Steel gaat in 'Uitstelgedrag' in op de reden hiervan en mogelijke oplossingen. Met een goede theoretische onderbouwing leidt hij de lezer via begrip van zijn eigen situatie en de mogelijke drijfveren hierachter, naar een aantal praktische tips om het uitstellen te ondervangen en zelfs uit te sluiten. Een goed te volgen uiteenzetting die een aantal hardnekkige mythen de wereld uit helpt, maar of het inderdaad 'hét boek dat je van een nare gewoonte afhelpt' is, valt nog te bezien.

Een citaat over onze gezichtsspieren geeft de boodschap van Op het gevoel treffend weer: ‘The face has the only skeletal muscles of the body that are used, not to move ourselves, but to move others.’ De op ons gezicht afleesbare uitdrukkingen van onze gemoedstoestand zijn bedoeld om anderen in te beweging zetten. Ofwel: emoties bevatten belangrijke sociale informatie. Dat is de kern van het betoog van Gerben van Kleef, in april 2012 benoemd tot hoogleraar sociale psychologie aan de Universiteit van Amsterdam.

De complexiteitswetenschap leert ons dat collectief gedrag of zwermgedrag in groepen dieren ontstaat door het toepassen van enkele simpele regels voor de interactie tussen individuen en hun directe buren. Veel complexe patronen in de menselijke samenleving zijn ook het resultaat van soortgelijke eenvoudige regels voor de sociale interactie tussen individuen. Len Fisher gaat in 'Zwermintelligentie' op zoek naar eenvoudige regels die ons door de complexiteit om ons heen kunnen leiden.

Marshall McLuhan schreef het al in 1964: technologie verandert onze perceptiepatronen. Onze overheersende aandacht voor de inhoud van een medium kan ons tegelijkertijd blind maken voor de diepere effecten waar McLuhan voor waarschuwde. Nicholas Carr werd geconfronteerd met het verslavende effect van het informatieparadijs: internet en de sociale media. Zijn concentratievermogen ging achteruit en zijn informatiehonger nam alleen maar toe, terwijl hij nauwelijks nog een boek kon lezen. Hij rukte zich los van het web en onderzocht uitgebreid welke veranderingen gepaard gingen met de invoering van nieuwe technologieën en vooral wat internet doet met onze hersenen. Media leveren voedsel voor onze gedachten, maar zij beïnvloeden ook ons denkproces en hollen het vermogen tot concentratie en contemplatie uit.

Daniel Kahneman en Amos Tversky constateerden dat zij als onderzoekers veel te snel bereid waren om onderzoeksgegevens op grond van ontoereikend bewijs te accepteren. Bovendien waren zij geneigd in hun eigen onderzoek te weinig waarnemingen te verzamelen. Zij begonnen een zoektocht om na te gaan of dat bij anderen ook zo was. De resultaten van die zoektocht zijn vastgelegd in 'Thinking, fast and slow'. Kahneman presenteert in dit boek zijn inzichten in oordeelsvorming en besluitvorming die hij de afgelopen veertig jaar opdeed. Zijn algemene conclusie is dat ons denken vatbaar is voor stelselmatige fouten.

Daniel Kahneman en Amos Tversky constateerden dat zij als onderzoekers veel te snel bereid waren om onderzoeksgegevens op grond van ontoereikend bewijs te accepteren. Bovendien waren zij geneigd in hun eigen onderzoek te weinig waarnemingen te verzamelen. Zij begonnen een zoektocht om na te gaan of dat bij anderen ook zo was. De resultaten van die zoektocht zijn vastgelegd in 'Ons feilbare denken'. Kahneman presenteert in dit boek zijn inzichten in oordeelsvorming en besluitvorming die hij de afgelopen veertig jaar opdeed. Zijn algemene conclusie is dat ons denken vatbaar is voor stelselmatige fouten.

Wetenschappelijk onderzoek is eeuwenlang bedreven vanuit een onwankelbaar vertrouwen dat wij natuurverschijnselen kunnen begrijpen, beschrijven, kwantificeren en uiteindelijk ook kunnen beheersen. Dat heeft ons welvaart en de nodige technologische verworvenheden opgeleverd. Ondanks alle revolutionaire wetenschappelijke ontwikkelingen is het dagelijkse gedrag van mensen en groepen nog steeds raadselachtig en verwarrend. Het is dan ook de vraag of mensen aan verborgen wetten gehoorzamen, anders dan de wetten die zij zelf opgesteld hebben.

Mensen willen heel graag dingen kunnen voorspellen en invloed uit oefenen op de toekomst. Regelmaat en voorspelbaarheid zijn sterk bepalende factoren in hun leven. Vaak echter, moeten zij belangrijke beslissingen nemen in situaties waarin voorspellingen nauwelijks mogelijk zijn, evenmin als controle over de resultaten. Veel mensen lijden aan de illusie van controle en denken daardoor dat de toekomst voorspelbaarder is en minder onzeker dan zij in feite is. Of zij geloven zelfs dat zij toevallige gebeurtenissen door hun eigen handelen kunnen beïnvloeden. Zij ontkennen dan de rol van het lot in hun leven.

Met zijn nieuwe boek Waarom goede mensen soms de verkeerde dingen doen, probeert Muel Kaptien het vak bedrijfsethiek toegankelijk te maken voor de leek. Een missie waarin hij met glans in is geslaagd.

Je zou geen positie in bestuur, directie of management moeten kunnen bekleden zonder kennis van 'cognitieve dissonantie'. De lawine aan beleids- en bedrijfsfiasco's zou met die kennis namelijk beperkt kunnen worden. De studie 'Er zijn fouten gemaakt (maar niet door mij)' van Carol Tavris en Elliot Aronson zal deze mogelijke tekortkoming in leidinggevende vaardigheid goed weten op te vangen.