Hoe bevorderen we een cultuur van professionaliteit binnen ons team?

Het is maandagochtend. Je staat in de kantine en hoort collega's klagen over "die ene" die nooit zijn afspraken nakomt. Verderop zie je een ander teamlid wegschuiven wanneer feedback wordt gegeven. En dan die onduidelijke rolverdeling waar niemand meer grip op heeft... Herkenbaar? Dan weet je precies wat er gebeurt wanneer professionaliteit uit je team weglekt.

Een cultuur van professionaliteit is geen luxe, maar een noodzaak. Het is het verschil tussen een team dat functieert en een team dat excelleert. Het bepaalt of mensen komen om hun tijd af te tikken of om samen iets betekenisvols te bereiken. Maar hoe creëer je zo'n cultuur? Hoe transformeer je een verzameling individuen tot een professioneel team dat elkaar aanvult, uitdaagt en tot bloei brengt?

Het fundament: cultuur als drijvende kracht

Professionaliteit begint niet bij protocollen of procedures. Het begint bij cultuur. Door het herkennen en erkennen van de gezamenlijke overtuigingen (waarden en normen) ontstaat het wij-gevoel, staan de neuzen dezelfde kant op en creëer je saamhorigheid en verbondenheid. Dit is precies waar veel teams de boot missen: ze denken dat professionaliteit automatisch ontstaat door goede mensen aan te nemen.

Niets is minder waar. Cultuur ontstaat niet vanzelf - cultuur wordt bewust gecreëerd en onderhouden. Het is de onzichtbare kracht die bepaalt hoe mensen met elkaar omgaan, hoe ze reageren onder druk, en of ze bereid zijn het beste van zichzelf te geven voor het team.

Veiligheid als voorwaarde voor professionaliteit

Voordat professionaliteit kan bloeien, moet er veiligheid zijn. Het mt zorgt voor een veilige, open cultuur die op leren gericht is. Bespreken en aanspreken behoort tot de cultuur van de school, net als hoge verwachtingen. Maar wat betekent dit concreet voor jouw team?

Psychologische veiligheid is het fundament waarop professioneel gedrag gedijt. Het is de ervaring dat je jezelf kunt zijn, fouten kunt maken zonder afgerekend te worden, en dat je mening ertoe doet. Zonder deze veiligheid vallen teams terug op defensief gedrag, politieke spelletjes en het dekken van hun eigen rug.

Professionele omgang: de kunst van ruis elimineren

Hoeveel energie verliest jouw team aan onduidelijkheden, irritaties en grensoverschrijdend gedrag? Meer dan je denkt. Voorbeelden van gedrag dat men dan laat zien zijn: afspraken niet nakomen, ongeschreven regels nemen de overhand, mensen willen of durven geen verantwoordelijkheid te nemen en collega's spreken elkaar niet aan op ongewenst gedrag.

Professionele omgang draait om het elimineren van deze 'ruis' - alle verstorende elementen die kwaliteitslevering in de weg staan. Het gaat om rolhelderheid, directe communicatie en het aanspreken van gedrag dat de professionele standaard ondermijnt.

Leiderschap dat cultuur maakt

Als leider ben je niet alleen verantwoordelijk voor resultaten - je bent cultuurmaker. Door te werken aan een professionele schoolcultuur en dus aan het ontwikkelen van het professioneel handelen, vindt er een duurzame ontwikkeling van kwaliteit van onderwijs binnen de school plaats. Professioneel gedrag leidt tot welbevinden van het team en tot het behalen van de doelen van de school.

Maar hoe doe je dat concreet? Het gaat om meer dan het geven van het goede voorbeeld. Het gaat om het creëren van een omgeving waarin professionals zich uitgedaagd voelen om te groeien, waar ze veiligheid ervaren om kwetsbaar te zijn, en waar ze het vertrouwen krijgen om eigenaarschap te nemen.

Grenzen stellen, relaties behouden

Professionaliteit zonder grenzen is geen professionaliteit - het is permissiviteit. Echte professionals durven moeilijke gesprekken aan te gaan, grenzen te stellen en standaard te houden. Maar hoe doe je dat zonder relaties te beschadigen?

Het geheim zit in de balans tussen assertiviteit en empathie. Het gaat erom dat je hard bent op de inhoud maar zacht op de relatie. Dat je consequent bent in je normen maar flexibel in je aanpak.

De ongeschreven regels doorbreken

Elk team heeft ze: de ongeschreven regels die bepalen hoe er 'echt' wordt gewerkt. Deze informele patronen kunnen professionaliteit ondermijnen of juist versterken. Bovendien zie je dat teamleden, als er sprake is van een niet-professionele cultuur, veelal extern attribueren. Oftewel: de oorzaak van een probleem legt men veelal buiten zichzelf. Het gevaar is dat teamleden met elkaar in een sfeer van mopperen belandt en in de welbekende 'dramadriehoek' stappen.

Het doorbreken van destructieve patronen en het versterken van constructieve gewoontes is cruciaal voor het ontwikkelen van een professionele cultuur. Dit vereist moed, volharding en een systematische aanpak.

Nieuwsgierigheid als tegengift voor negativiteit

Een van de grootste bedreigingen voor professionaliteit is cynisme - de houding van 'het kan toch niet anders' of 'zo zijn we nu eenmaal'. Nieuwsgierigheid is het tegengif voor deze negativiteit.

Nieuwsgierig leiderschap betekent dat je niet meteen oordeelt maar eerst vraagt: 'Wat speelt hier eigenlijk?' Het betekent dat je fouten ziet als leermomenten en verschillen als kansen voor groei. Het is de houding die zorgt dat teams blijven ontwikkelen in plaats van vastlopen in patronen.

Professionals leiden, niet managen

Professionals zijn geen productiemedewerkers die je kunt micromanagen. Ze hebben jaren gestudeerd en ervaring opgedaan om te doen waar ze goed in zijn. Iedereen doet ertoe en wordt aangesproken om zijn/haar talenten in te zetten en te ontwikkelen en om verantwoordelijkheid te nemen. Maar hoe faciliteer je dat zonder controle te verliezen?

Het antwoord ligt in faciliteren in plaats van controleren. Het gaat om het scheppen van voorwaarden waarin professionals kunnen excelleren, niet om het dicteren van elke stap die ze moeten zetten.

Samen professionaliseren in de praktijk

Professionaliteit is geen individuele aangelegenheid - het is een teamsport. Een professionele cultuur betekent samen werken. Leren en ontwikkelen doe je als team. Samen ontwikkelen betekent ook gewoon hard werken en samen de klus klaren.

Dit betekent dat je structureel investeert in teamontwikkeling, dat je ruimte creëert voor collegiale feedback, en dat je ervoor zorgt dat successen en uitdagingen gedeeld worden. Het betekent ook dat je als team verantwoordelijkheid neemt voor de kwaliteit van elkaars werk.

Van destructief naar constructief gedrag

Niet iedereen in je team zal meteen meewerken aan een professionelere cultuur. Sommige mensen zullen weerstand bieden, anderen zullen afwachten. En er zijn er die actief destructief gedrag vertonen. Hoe ga je hiermee om zonder de rest van het team te demoraliseren?

Het antwoord ligt in een systematische aanpak waarbij je onderscheid maakt tussen verschillende typen gedrag en daar passende interventies voor ontwikkelt. Het gaat om consequent zijn zonder genadeloos te worden.

Conclusie: De reis naar professionaliteit

Een cultuur van professionaliteit ontstaat niet van de ene dag op de andere. Het is een reis die vraagt om geduld, volharding en strategische interventies. Maar als je het goed doet, creëer je iets magisch: een team waar mensen graag willen werken, waar ze het beste van zichzelf geven, en waar ze samen groeien naar resultaten die ze individueel nooit hadden kunnen bereiken.

De kern van professionaliteit ligt in de balans tussen individuele excellentie en collectieve verantwoordelijkheid. Het gaat om het creëren van een omgeving waarin hoogwaardige normen vanzelfsprekend worden, waarin feedback een geschenk is in plaats van een bedreiging, en waarin iedereen bijdraagt aan het succes van het geheel.

Start vandaag met één concreet aspect: bespreek met je team welke gedragingen jullie als professioneel beschouwen en welke niet. Maak afspraken over hoe jullie elkaar hierop aanspreken. En vergeet niet: jij als leider bent de eerste die deze afspraken moet naleven. Want professionaliteit begint altijd bij jezelf.