Naburige rechten: bescherming voor uitvoerende kunstenaars en producenten

Naburige rechten zijn rechten die naast het auteursrecht staan en die een uitvoerend kunstenaar of producent het recht geven te beslissen over opname, vermenigvuldiging en uitzending van een uitvoering. Deze bijzondere rechten beschermen niet het oorspronkelijke creatieve werk, maar de prestaties van diegenen die het tot leven brengen: de uitvoerende kunstenaars zoals musici, zangers en acteurs, de producenten die investeringen doen in opnames, en omroeporganisaties die content uitzenden.

De juridische basis: de Wet op de Naburige Rechten

De Nederlandse Wet op de naburige rechten, die in 1993 is ingevoerd en sindsdien meerdere keren aangepast, vormt het fundament van deze bescherming. Onder uitvoerend kunstenaars worden verstaan "de toneelspeler, zanger, musicus, danser en iedere andere persoon die een werk van letterkunde of kunst opvoert, zingt, voordraagt of op enige andere wijze uitvoert, alsmede de artiest, die een variété- of circusnummer of een poppenspel uitvoert".

Wie wordt beschermd door naburige rechten?

Naburige rechten betreffen de rechten die de prestaties beschermen van uitvoerende kunstenaars, fonogrammenproducten, omroeporganisaties en filmproducenten. De bescherming richt zich op drie hoofdcategorieën van rechthebbenden, elk met hun eigen specifieke rechten en beschermingsduur.

Uitvoerende kunstenaars: van podium tot bescherming

De uitvoerende kunstenaar is oorspronkelijk de fysieke (natuurlijke) persoon die de 'artistieke prestatie' uitvoert. Een prestatie van een uitvoerende kunstenaar kan immers niet los van een fysieke persoon worden gezien. Dit betekent dat niet alleen professionele artiesten, maar ook circusartiesten en poppenspelers vallen onder het begrip uitvoerende kunstenaars.

Producenten: investering en bescherming

De producent is de fysieke of rechtspersoon die het risico draagt van de investering, de eindverantwoordelijkheid draagt en eveneens verantwoordelijk is voor de eerste vastlegging van klanken en/of beelden. Bij de fonogrammenproducent gaat het om diegene die verantwoordelijk is met betrekking tot de organisatie van de eerste geluidsopname en die financiele verantwoordelijkheid draagt (bijvoorbeeld de platenmaatschappij die een muziekuitvoering op CD heeft vastgelegd).

Beschermingsduur en billijke vergoeding

Voor uitvoerend musici en fonogrammenproducenten is de termijn van bescherming in oktober 2013 verlengd naar 70 jaar na het uitkomen van de opname, terwijl voor omroeporganisaties en filmproducenten geldt in beginsel een termijn van 50 jaar. Een cruciale bepaling is dat op commerciële basis uitgebrachte muziek altijd worden uitgezonden of ten gehore gebracht mits er een billijke vergoeding voor wordt betaald.

Internationale context en modernisering

Naburige rechten zijn een uitwerking van meerdere internationale verdragen, waaronder: Internationaal Verdrag inzake de bescherming van uitvoerende kunstenaars, producenten van fonogrammen en omroeporganisaties (Rome, 1961). Door digitalisering en globalisering zijn deze rechten steeds relevanter geworden voor de moderne creatieve economie.

Praktische toepassing en toekomst

In de praktijk betekenen naburige rechten dat elke keer wanneer een opname wordt gebruikt - of dat nu op de radio is, in een winkel als achtergrondmuziek, of via streamingdiensten - er vergoedingen verschuldigd zijn aan de rechthebbenden. Dance-artiesten en singer-songwriters zijn (vaak) zowel auteursrechthebbende als rechthebbende op het naburig recht, wat de complexiteit van rechtenbeheer verder vergroot.

De toekomst van naburige rechten ligt in de balans tussen bescherming van investeerders en kunstenaars enerzijds, en toegankelijkheid van cultuur anderzijds. Met de opkomst van AI en nieuwe technologieën zullen deze rechten waarschijnlijk verder evolueren om ook digitale prestaties en nieuwe vormen van creativiteit te beschermen.