Handboek Organisatie en management

Verantwoording bij de tiende herziene druk 5
Over de auteurs 8
Inleiding 18

1 De evolutie van Organisatie & Management 21
1.1 Inleiding 22
1.2 Ontstaan van het vakgebied 23
1.3 Ontwikkeling van handel en ontstaan van multinationale ondernemingen 24
1.4 Denkrichtingen en persoonlijkheden 25
1.5 Periode voor de industriële revolutie (400 v.Chr.–1900 n.Chr.) 27
1.6 Frederick Taylor en het Scientific Management (± 1900) 28
1.7 Henri Fayol en de General Management-theorie (± 1900) 31
1.8 Max Weber en de theorie van de bureaucratie (± 1920) 32
1.9 Elton Mayo en de Human Relations-beweging (± 1945) 33
1.10 Rensis Likert (e.a.) en het revisionisme (± 1950) 34
1.11 Kenneth Boulding en de systeembenadering (± 1950) 36
1.12 Paul Lawrence en Jay Lorsch en de contingentiebenadering (± 1965) 37
1.13 Moderne organisatietheorieën 38
Samenvatting 58

DEEL A OMGEVING EN ORGANISATIE 61
Duurzame focus zorgt voor merkbare verbinding
CEO Martijn Hagens over Vattenfall 62
2 Omgevingsinvloeden 67
2.1 Organisaties 68
2.2 Partijen 69
2.3 Omgevingsfactoren 72
2.3.1 Milieufactoren 72
2.3.2 Technologische factoren 77
2.3.3 Demografische factoren 82
2.3.4 Economische factoren 84
2.3.5 Politieke factoren 88
2.3.6 Maatschappelijke factoren 93
2.4 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 94
2.4.1 Sociale ondernemingen 97
2.4.2 Duurzame ontwikkeling 99
2.4.3 MVO-beleid 104
2.4.4 Uitgangspunten en visies op MVO 106
2.4.5 Benaderingswijzen van MVO 108
2.4.6 Nederlandse MVO-organisaties 111
2.4.7 Internationaal MVO 112
Samenvatting 116

3 Strategisch management 119
3.1 Inleiding 120
3.2 De toekomstbestendige organisatie 120
3.3 Klassieke benadering van strategisch management 125
3.3.1 Situatieanalyse 125
3.3.2 Strategievorming 144
3.3.3 Planning en implementatie 159
3.4 Kritische kanttekeningen bij de klassieke benadering van strategisch management 161
3.5 Strategisch management in de 21e eeuw 164
3.5.1 Strategiemodel van Hamel en Prahalad 164
3.5.2 Strategievorming in tijden van disruptie en innovatie 169
3.5.3 Start-ups en het ‘lean’ strategieproces 174
3.6 Strategisch management en business intelligence 175
3.7 Samenwerkingsverbanden 179
3.7.1 Vormen en intensiteit van samenwerking 179
3.7.2 Motieven en succesfactoren van samenwerkingsverbanden 186
3.8 Samenwerkingsverbanden tussen concurrenten en nietconcurrenten 189
3.8.1 Samenwerkingsverbanden tussen concurrenten 190
3.8.2 Samenwerkingsverbanden tussen niet-concurrenten 190
3.9 Fusies en overnames 192
3.9.1 Motieven voor fusie of overname 193
3.9.2 Autoriteit Consument & Markt 195
3.9.3 Problemen bij fusies en overnames 198
3.9.4 Fase na de fusie 199
Samenvatting 201

4 Digitale transformatie 205
4.1 Inleiding 206
4.2 Fasen van digitale transformatie 207
4.3 Belangrijke technologieën voor een digitale transformatie 209
4.3.1 Het mobiele internet 209
4.3.2 Cloudtechnologie/Cloudcomputing 210
4.3.3 Internet of Things 212
4.3.4 Artificiële intelligentie/artificial intelligence (AI) 213
4.3.5 Geavanceerde robotica of robotisering 213
4.3.6 3D-printing 215
4.3.7 Virtual en augmented reality 216
4.3.8 Big data 216
4.4 De impact van digitale transformatie 218
4.4.1 De financiële sector 218
4.4.2 De detailhandel 219
4.4.3 De gezondheidszorg 220
4.4.4 De auto-industrie 220
4.4.5 De landbouw- en voedselindustrie 221
4.4.6 De maakindustrie 222
4.4.7 Transport en logistiek 222
4.5 Voorwaarden voor een succesvolle digitale transformatie 224
4.6 Versnelling digitale transformatie en nieuwe ontwikkelingen 225
Samenvatting 231

5 Internationalisering 233
5.1 Inleiding 234
5.2 Vijf vormen van economische integratie 237
5.3 Internationale organisaties 243
5.4 Internationaal management 249
5.4.1 Stagetheorie van internationalisering (Uppsala-model) 249
5.4.2 Born globals 251
5.4.3 Basisvormen van internationaal organiseren 252
5.4.4 Outsourcing 254
Samenvatting 260

DEEL B MENSEN EN ORGANISATIE 263
Wat is erger: een beetje omzet verliezen of je overtuigingen verloochenen?
CEO Ryan Gellert over Patagonia 264
6 De toekomst van werk 269
6.1 Inleiding 270
6.2 Disruptie op komst 270
6.2.1 De vierde industriële revolutie 270
6.2.2 Nieuwe technologieën 272
6.2.3 De levensduur van organisaties 273
6.3 De toekomst van banen 274
6.4 Nieuwe competenties 278
6.5 Nieuwe banen 282
6.6 Leven-lang-leren 284
6.7 Leren of stagneren in de 21e eeuw 287
Samenvatting 288

7 Human Resource Management 291
7.1 Inleiding 292
7.2 Instroom 296
7.3 Loopbaanontwikkeling 299
7.4 Leren & Ontwikkelen 303
7.4.1 Een L&O-functie voor de 21e eeuw 306
7.4.2 Kwaliteit van leerprogramma’s 306
7.5 Beoordeling 308
7.6 Beloning 310
7.6.1 Functiewaardering 310
7.6.2 Vaststelling van de beloning 312
7.7 Uitstroom 315
7.8 Talentmanagement 318
7.9 Agile Human Resource Management 320
7.10 Manier van werken 2.0 324
7.10.1 Het nieuwe werken 324
7.10.2 Hybride werken 327
7.11 Diversiteit en inclusie 329
Samenvatting 334

8 Individuen en groepen 337
8.1 Inleiding 338
8.2 Motivatie 338
8.2.1 Theorie van Alderfer 340
8.2.2 Theorie van McClelland 340
8.2.3 Verwachtingstheorie van Vroom 341
8.3 Persoonlijkheid 343
8.3.1 Het enneagram 343
8.3.2 De Myers-Briggs Type Indicator 349
8.4 Attitude 350
8.5 Motiveren van mensen 352
8.5.1 Motiveren door financiële prikkels 352
8.5.2 Motiveren door taakontwerp 353
8.5.3 Motiveren door het stellen van hoge doelstellingen 354
8.6 Emotionele intelligentie 355
8.7 Overbelasting, stress(preventie) en burn-out 357
8.7.1 Overbelasting 357
8.7.2 Stress 358
8.7.3 Stresspreventie 360
8.7.4 Burn-out 361
8.8 Intuïtie en creativiteit 364
8.8.1 Intuïtie 364
8.8.2 Creativiteit 364
8.9 Groepen en teams 368
8.9.1 Formele en informele groepen 369
8.9.2 Horizontale, verticale en gemengde groepen 370
8.9.3 Virtuele teams 370
8.9.4 Zelfsturende teams 371
8.10 Kenmerken van groepen 373
8.10.1 Fasen in groepsontwikkeling 373
8.10.2 Groepscohesie 374
8.10.3 Groepsnormen 375
8.11 Teammanagement en kenmerken van succesvolle teams 375
8.11.1 Belbin teamrollen 376
8.11.2 Persoonlijkheidsstijlen van een team 378
8.11.3 High performance teams 379
8.11.4 RealDrives 381
8.11.5 Groepen zien als Tribes 383
8.11.6 Teamintelligentie 385
8.11.7 Psychologische veiligheid 386
8.12 Organisatorische conflicten 392
Samenvatting 396

9 Leiderschap en management 399
9.1 Inleiding 400
9.2 Management 401
9.2.1 Werkzaamheden van de manager 401
9.2.2 Rollen van de manager 403
9.2.3 Topmanagers 407
9.2.4 Middenmanagement 407
9.2.5 Managers bij de overheid 409
9.3 Besluitvorming 412
9.3.1 Besluitvorming in organisaties 413
9.3.2 Rationeel besluitvormingsproces 417
9.3.3 Niet-rationele besluitvormingsprocessen 421
9.3.4 Aspecten van besluitvorming 423
9.3.5 Design Thinking 434
9.3.6 Hulpmiddelen en technieken bij besluitvorming 435
9.4 De informatierollen van de manager 442
9.5 Leiderschap in context 447
9.5.1 Manager en macht 447
9.5.2 Leiderschap 452
9.6 Leiderschapsstijlen 454
9.6.1 Leiderschapsindeling op basis van inspraak en beslissingsbevoegdheid van de medewerker 455
9.6.2. X-Y-theorie 457
9.6.3 Leiderschapsdiagram 459
9.6.4 Driedimensionaal leiderschapsmodel 461
9.6.5 Situationeel leiderschap 462
9.6.6 Situatie-afhankelijk leiderschap 466
9.6.7 Transformationeel leiderschap 470
9.6.8 Zelfleiderschap 472
9.6.9 Agile leiderschap 476
9.6.10 Nieuw relatiegericht leiderschap 477
9.6.11 Adaptief leiderschap 478
9.6.12 Dialogisch leiderschap 479
9.7 De manager als persoon 482
9.7.1 Carrière 483
9.7.2 Vrijetijdsbesteding 485
9.7.3 Ondernemerschap 487
9.8 Positief leiderschap in de 21e eeuw 488
9.8.1 Optimisme en positiviteit 492
9.8.2 Emotionele en sociale intelligentie 494
9.8.3 Vertrouwen ontwikkelen 495
9.8.4 Mindfulness 495
9.8.5 Betrokkenheid en flow 497
9.8.6 Leren van je sterke punten 498
9.8.7 Appreciative Inquiry toepassen 499
Samenvatting 501

DEEL C STRUCTUUR EN ORGANISATIE 505
Aandacht voor duurzaamheid zit in de genen
Algemeen directeur Jan-Joost Bosman over Koninklijke Auping 506
10 Besturing 511
10.1 Inleiding 512
10.2 Bedrijfsprocessen 512
10.2.1 Transformatieproces 512
10.2.2 Typen bedrijfsprocessen 514
10.2.3 Beheersing van bedrijfsprocessen 519
10.2.4 Bedrijfsprocessen en toegevoegde waarde 523
10.2.5 Bedrijfsprocessen en kwaliteit 526
10.3 Lean Six Sigma 532
10.3.1 Six Sigma 532
10.3.2 Lean management 537
10.3.3 Combinatie tussen Lean management en Six Sigma: Lean Six Sigma 539
10.3.4 Supply chain management 541
10.4 Bestuursniveaus en specifieke taken 545
10.4.1 Hiërarchische lagen 545
10.4.2 Raad van commissarissen 549
10.5 Inleiding corporate governance 552
10.5.1 Ontwikkeling Corporate Governance Code in Nederland 555
10.5.2 Corporate governance in het buitenland 557
10.6 Methoden bij het besturen van organisaties 558
10.6.1 Individugerichte methoden 558
10.6.2 Organisatiegerichte methoden 562
10.6.3 Procesgerichte methoden 570
Samenvatting 577

11 Structurering 581
11.1 Inleiding 582
11.2 Arbeidsverdeling en coördinatie 583
11.2.1 Arbeidsverdeling in verticale richting 583
11.2.2 Arbeidsverdeling in horizontale richting 586
11.2.3 Bevoegdheid, verantwoordelijkheid en delegeren 590
11.2.4 Omspanningsvermogen 592
11.2.5 Organisatieschema 594
11.3 Organisatiestelsels 595
11.3.1 Mechanistisch en organistisch organisatiemodel 595
11.3.2 Lijnorganisatie 597
11.3.3 Lijn-staforganisatie 598
11.3.4 Lijn- en functionele staforganisatie 599
11.3.5 Lijn-staf-commissieorganisatie 601
11.3.6 Matrixorganisatie 601
11.3.7 Zuivere projectorganisatie 604
11.3.8 Interne projectorganisatie 605
11.4 Divisieorganisatie 606
11.5 Mintzberg en organisatiestructuren 611
11.5.1 Organisatie-eigenschappen 611
11.5.2 Organisatievormen 616
11.6 Ontwikkelingen in het structureren van organisaties 622
11.6.1 Wendbaar organiseren 623
11.6.2 Horizontale organisaties 632
11.6.3 Holacratie 637
11.6.4 Overige organisatiestructuurtrends 640
11.7 Communicatie- en overlegstructuur 645
Samenvatting 648

12 Cultuur 651
12.1 Inleiding 652
12.2 Typologieën van organisatiecultuur 659
12.2.1 Benadering met groepsprocessen en organisatiecultuur 659
12.2.2 Typologie van Harrison en Handy 660
12.2.3 Typologie van Sanders en Neuijen 663
12.2.4 Typologie volgens beroepscultuur 663
12.2.5 Het drie-lagenmodel van Schein 664
12.2.6 Typologie van Kets de Vries en Miller 666
12.2.7 Typologie van Quinn en Rohrbaugh 668
12.3 Cultuurverandering 669
12.4 Internationale cultuurmodellen 672
12.4.1 Het cultuurmodel van Hofstede 672
12.4.2 Het cultuurmodel GLOBE 677
12.4.3 Het cultuurmodel van Trompenaars 679
12.5 Zakendoen in verschillende culturen 682
12.5.1 Nederland 682
12.5.2 Duitsland 683
12.5.3 India 684
12.5.4 Frankrijk 685
12.5.5 Groot-Brittannië 686
12.5.6 De Verenigde Staten 687
12.5.7 China 688
12.5.8 Brazilië 689
12.5.9 Japan 690
12.6 Ethiek 692
12.6.1 Wat is bedrijfsethiek? 692
12.6.2 Bronnen van ethisch handelen 694
12.6.3 Verantwoordelijkheid en integriteit 694
12.6.4 Benaderingen van ethiek 696
12.6.5 Bedrijfscode 698
Samenvatting 702

13 Organisatieverandering en -ontwikkeling 705
13.1 Inleiding 706
13.2 Negen wereldwijde trends die van invloed zijn op organisaties 706
13.3 Effectiviteit en succesvolle organisaties 710
13.4 Organisatieontwikkeling 712
13.5 Groeimodellen voor organisaties 713
13.5.1 Groeimodel van Scott 713
13.5.2 Groeimodel van Greiner 714
13.6 Het leiden van veranderingen 716
13.6.1 Veranderingsmodel van Lewin 717
13.6.2 Veranderingsstrategieën van Ezerman 718
13.6.3 Empowermentmodel van Belasco 719
13.6.4 Veranderingsmodel van Kotter 721
13.6.5 Veranderingsmodel van Reitsma en Van Empel 724
13.6.6 Kleurenmodel van De Caluwé 725
13.6.7 McKinsey invloedmodel voor gedragsverandering in organisaties 727
13.6.8 Weerstand tegen verandering, wat kun je eraan doen? 730
13.7 Organisatieverandering versus organisatieontwikkeling 731
13.8 Reorganisaties 732
13.9 Organisatieadvieswerk 735
13.9.1 Modellen voor organisatieadvieswerk 735
13.9.2 Typering van adviesrelaties 737
13.10 Organisatieonderzoek 738
Samenvatting 740

Literatuur en bronnen 742
Bronvermelding figuren en tabellen 750
Personenregister 753
Zakenregister 755
Bronvermelding 765