‘Een socratisch gesprek maakt gehakt van jouw reddersrol’

Wat is de allermoeilijkste eerste vraag die ik jou kan stellen?

Och, hemel! Daar had ik over na willen denken… Goh. Leuk! Nou, misschien wel een vraag als deze. Ik kan nu niet uit mijn oude gedachten putten. Oprecht een moeilijke vraag dus. We zitten er meteen in.

De titel van je boek is Goedbedoeld moeilijk maken, hoe kwam je op die titel?

Mensen zijn gewend dat je met ze meepraat. In een helderdenkengesprek doe je dat juist niet. Aan het begin van een gesprek vraag ik daarom altijd of ik het iemand goedbedoeld moeilijk mag maken. Deze contractering is nodig om dit soort vragen te mogen stellen. Je creëert ruimte. Voor de ander én jezelf.

Heb je een kort voorbeeld van een helderdenkengesprek?

Jazeker, dit fragment staat ook in mijn boek:

Karin: Ik ben te dom voor de baan die ik nu heb.
Ariane: Waar blijkt dat uit, dat je te dom bent voor je baan?
Karin: Nou, mijn baas doet heel directief. Dat doe je natuurlijk alleen als iemand dom is.
Ariane: Is je baas alleen directief tegen jou, of ook tegen anderen?
Karin: Nee, ook tegen mijn collega’s, iedereen heeft er last van.
Ariane: Dus iedereen in jouw organisatie is dom?

Deze logische conclusie haal je uit de woorden van de ander. Het is niet mijn mening. Dit zorgt ervoor dat de ander gaat nadenken over wat ze zojuist gezegd heeft.

Wat is het voordeel van zo’n helderdenkengesprek?

Socratische gespreksvoering gaat er vanuit dat de wijsheid in jezelf zit. Het enige wat je als vragensteller doet is de ander in contact brengen met die wijsheid. Dat gaat volledig in tegen het ‘ik-heb-hulp-nodig-van-een-expert-reflex’.

Een helderdenkengesprek is voor de vragensteller een heel luie manier van met elkaar in gesprek gaan. Degene voor je is namelijk niet ‘kapot’. Je hoeft niemand te fiksen en niks op te lossen. Een helderdenkengesprek maakt gehakt van jouw reddersrol. Je hoeft degene voor je niet eens te begrijpen. Liever niet zelfs!

En bezien vanuit de coachee, is het helderdenkengesprek niet gewoon een fantastisch excuus om moeilijke keuzes uit te stellen?

Als je iets honderd keer gaat overdenken, kan denken een workaround zijn. Alleen ontbreekt dan de oprechte nieuwsgierigheid die zo kenmerkend is voor een helderdenkengesprek. Wanneer je die oprechtheid inbrengt, fungeert deze techniek als bullshitradar. Dan ontmantel je je eigen maniertjes direct.

Terug naar de rol van vragensteller. Wat is volgens jou de belangrijkste eigenschap van een socratisch coach?

Dat is absoluut oordeelloosheid. Jij bent als vragensteller het instrument. Jouw mening doet er niet toe.

Een oordeel heb je als mens toch in a split second, heb jij dat dan nooit?

Ik denk dat er een verschil is tussen een gedachte die opkomt en ergens een oordeel over hebben. Natuurlijk ‘hoor’ ik soms gedachten over iemand terwijl diegene iets zegt. Maar op dat moment heb je de keuze: ga je mee in die gedachte? Dán pas wordt het een oordeel.

Ik zie een gedachte voor wat het is. Namelijk een gedachte. Meer niet. Het is geen heilige waarheid waar je iets mee moet. Dus nee, oordelen heb ik nooit. Ik ben daar zo in getraind, ik laat dat direct los.

Ben je ook weleens de fout ingegaan?

In professionele gesprekken niet. In een privésituatie heb ik wel eens een fout gemaakt. Ik probeerde de zorg voor mijn moeder te regelen. Ik liep continu vast in bureaucratisch geneuzel. Vanuit die frustratie sprak ik een ambtenaar aan op haar stugge houding.

De dame in kwestie herkende zichzelf daar niet in. Ze vond dat ze juist heel meegaand was. Toen vroeg ik met geïrriteerde ondertoon: En waar blijkt dat dan uit, dat u meegaand bent?

Oeps, de vijandigheid is voelbaar. En toen?

Haar leidinggevende floot me terug met de woorden: ‘Mevrouw van Heijningen, dit is geen functioneringsgesprek…’

Ze had helemaal gelijk. Het socratische vertrekpunt om oprecht nieuwsgierig te zijn naar een antwoord, ontbrak volledig. Het enige wat ik wilde was deze dame op haar plek zetten.

Stel, ik wil vandaag nog beginnen met deze methode. Wat is dan jouw gouden tip?

Begin met je wat meer te verwonderen. Kies bijvoorbeeld vandaag één gesprek uit met iemand die je goed kent en:

 -Probeer écht te luisteren
- Bevraag iets wat je normaal gesproken nooit zou doen
- Benader de ander vanuit niet-weten

Je wilt met je collega concrete acties bedenken om jullie service te verbeteren. Doe een stap terug en vraag: wat is dat eigenlijk voor jou, goede service? De ander voelt jouw oprechte nieuwsgierigheid. Zo kan een gesprek meteen verdiepen.

En, je voelt hem misschien al aan. Nog zo’n breinbreker als afsluitende vraag: Als jij jezelf zou interviewen, wat is dan de moeilijkste vraag die je jezelf zou stellen?

Nou inderdaad, dat is er weer eentje hoor! Ik denk dat ik een vraag over kwetsbaarheid het moeilijkst zou vinden. Bijvoorbeeld: Waaruit blijkt dat jij vandaag kwetsbaar bent geweest?

Oké en wat is daarop je antwoord?

Dat is het mooie van een helderdenkengesprek. Het antwoord doet er niet toe. Die menselijke neiging om het antwoord te willen weten, is jouw rol niet. Het gaat niet om jou. Het gaat erom dat de vraag helderheid biedt aan jouw coachee, klant of collega. Socratisch vragenstellen is daarom misschien wel de meest egoloze manier van vragenstellen.

Prachtig. Tóch zijn we nu allemaal nieuwsgierig naar het antwoord.

Haha, dat snap ik. Ik had vanmiddag een medialunch waarbij ik een vraag stelde aan een bekende hoofdredacteur. Ik stelde mijn vraag zo dat ik net zo goed een keiharde ‘nee’ te horen zou kunnen krijgen.

Ik voelde die onzekerheid door mijn hele lichaam gieren. Wat als hij NEE zegt aan een volle tafel! Uiteindelijk bleef die nee uit en werd het zelfs een ja. Maar oh, wat voelde ik me op dat moment kwetsbaar.