‘Laat je keuzes of gedrag niet door je emoties bepalen’

‘Stoïcijns’, dat betekent toch afstandelijk of emotieloos?

Dat dacht ik ook altijd. Totdat ik me verdiepte in de filosofie erachter: het stoïcisme. Ik ontdekte dat de stoïcijnse denkers – zoals Seneca, Marcus Aurelius en Epictetus – emoties niet ontkennen. Verdriet, boosheid of vreugde horen bij het leven. Ze benadrukten wél dat het belangrijk is om onderscheid te maken tussen wat er binnen in je gebeurt en hoe je met je emoties omgaat. Emoties zijn slechts signalen. Het is de kunst om je keuzes of gedrag niet door je emoties te laten bepalen.

Hoe doe je dat?

Door de 4 kardinale deugden te beoefenen: wijsheid, rechtvaardigheid, zelfbeheersing en moed. Samen vormen ze een geheel, dus je kunt ze niet los van elkaar zien.

Kun je dat uitleggen?

Wijsheid plaatst rechtvaardigheid en zelfbeheersing in een breder perspectief. Daardoor wéét je niet alleen wat goed is, maar breng je het ook in de praktijk, met visie en rust. Kijk je niet naar het grotere plaatje? Dan is de kans groot dat je keuzes maakt die vooral gericht zijn op de korte termijn. Je zegt misschien te snel ja tegen een fusie, omdat het een snelle oplossing lijkt voor de problemen van je bedrijf. Daarmee ga je voorbij aan de langetermijneffecten van die fusie of de impact ervan op je mensen.

Zijn alle deugden gelijkwaardig of springt er eentje uit?

Het begint allemaal bij wijsheid. Je hebt wijsheid nodig om te begrijpen over welke zaken in het leven je controle hebt en waarover niet. Als je dat inziet, is de volgende stap accepteren wat je niet kunt veranderen. Het is veel slimmer om je te richten op de dingen die wél binnen je bereik liggen, zoals je gedachten, keuzes en reacties. Zo neem je de regie over je eigen handelen.

Zijn er veel wijze leiders in de wereld?

Die zijn er zeker. Maar meestal vallen ze niet op, omdat ze over het algemeen bescheiden zijn en minder snel op de voorgrond treden. Een goed voorbeeld van een wijze leider is Nelson Mandela. Toen hij na 27 jaar gevangenschap vrij kwam, verwachtte de zwarte bevolking wraak. Maar Mandela keek verder dan het hier en nu en koos wat het beste was voor iedereen: verzoening. Lang niet iedereen stond achter zijn beslissing. Dit voorbeeld laat zien dat wijsheid soms vraagt om tegen de stroom in te zwemmen. En daar is dan weer moed voor nodig.

Wat heb je nodig om een wijze leider te zijn?

Een gezonde dosis nieuwsgierigheid, een open houding en het vermogen om af en toe stil te zijn. Dus laat vooral anderen praten en luister goed naar wat ze zeggen. Dat levert heel veel op. De stoïcijnen zeggen niet voor niets: we hebben 2 oren en 1 mond.

In je boek schrijf je dat het beoefenen van de 4 deugden leidt tot ‘betekenisvolle invloed’. Wat bedoel je daarmee?

Macht levert alleen uiterlijke gehoorzaamheid op: mensen doen misschien wel wat jij zegt, maar niet uit overtuiging. Leiders die volgens de 4 deugden proberen te leven en ze ook uitdragen, oogsten betrokkenheid. Mensen volgen hen vanzelf, omdat dit soort leiders rust uitstralen, luisteren en eerlijk blijven. Óók als het lastig wordt. Dit zorgt voor vertrouwen en duurzame resultaten.

Trouw blijven aan de deugden klinkt mooi, maar wat doe je als je onder druk staat? Hoe voorkom je dat je dan in ‘oud’ gedrag vervalt?

Mijn tip is: heel veel oefenen. Ik vergelijk het weleens met een dieet. Als je op je streefgewicht bent, dán moet je volhouden. Minder eten en meer bewegen moet een levensstijl worden. Zo is het ook met de 4 deugden, die moeten jouw levensfilosofie worden. Daarom vind je in mijn boek allerlei oefeningen die je helpen om te reflecteren op je eigen gedrag.

Wat is daar het voordeel van?

Op het moment dat het moeilijk wordt, ben je getraind. Je wéét wat jouw zwakke punten zijn als je onder druk staat. Misschien word je dan een micromanager. Of je bevriest helemaal, waardoor je niet in actie komt. Omdat je geoefend hebt, trap je deze keer niet in die valkuil, maar laat je constructief gedrag zien.

Heb je ook iets aan jouw boek als je geen leidinggeeft?

De inzichten van de stoïcijnen zorgen voor rust, focus en een stevig moreel kompas. Daar heeft iedereen wat aan. Als je leeft volgens de 4 deugden, kun je beter omgaan met moeilijke situaties. Stel dat je een vervelende manager hebt. Wijsheid helpt je dan om in te zien dat je zijn gedrag niet kunt veranderen. Wat je wél kunt veranderen, is je eigen reactie daarop. En misschien vind je zelfs de moed om ontslag te nemen. Zo helpen de deugden je om de regie terug te pakken en word je geen slachtoffer van de situatie.

Wat heb je geleerd tijdens het schrijven van Stoïcijns leiderschap?

Dat de deugden écht helpen om je doel te bereiken. Tijdens het schrijven ervaarde ik de kracht van het stoïcisme. Soms had ik weinig inspiratie en wilde ik iets anders doen. Dan hielp zelfbeheersing me om tóch achter mijn laptop te gaan zitten. Daarnaast had ik moed nodig om de hoofdstukken die ik had geschreven aan anderen te laten lezen. De deugden hielden me steeds bij de les. Op dezelfde manier kunnen leiders de 4 deugden inzetten in hun dagelijkse praktijk.