Verslaafd aan ons eigen gelijk - ‘Biedt concrete ontwikkelmogelijkheden’

Je bent een boek aan het schrijven, maar je voelt toch het belang én de urgentie om een ander boek eerst te maken. Dat is precies wat filosoof Lammert Kamphuis overkwam. Waarom? Kamphuis realiseerde zich dat we, ondanks de afgenomen invloed van religie en geloof, nog steeds in flinke bubbels met gelijkgestemden ronddraaien. Denk aan social media; er is beperkt aandacht voor nuance en steeds minder begrip voor andersdenkenden.

Zwart-wit denken 

Een decennium geleden kwam Kamphuis, met de nodige inspanning en moeite, los uit een streng religieus milieu. Hij hoopte vervolgens een wereld te ontdekken waar mensen minder zwart-wit denken. Maar niets was minder waar. Tot zijn ontsteltenis kwam hij echter een samenleving tegen die overeenkomt met de, in zijn ogen, rigide kerk waaraan hij zich juist had ontworsteld.

Vasthouden aan ons eigen gelijk lijkt een manier om onze onzekerheid te reduceren en het hoofd te bieden aan een steeds complexere wereld. Terwijl aangeven dat je iets niet zeker weet - noem het actief twijfelen - mens en wetenschap juist verder brachten, en dogmatiek en rigiditeit het tegenovergestelde lijken te bewerkstelligen. 

Perspectivische lenigheid 

Kamphuis nodigt ons in Verslaafd aan ons eigen gelijk uit om perspectivistisch lenig te worden: om ons diepgaand en zonder oordeel te verplaatsen in de realiteit van anderen, en zo samen tot inzichten te komen die ons verder brengen. En dus juist niet koste wat kost je eigen gelijk te verdedigen. Ik moest hier aan Jan Terlouw denken, die tijdens het begin van COVID bij Buitenhof sprak over het nut van twijfel en open dialoog, hij noemde dat ‘tastenderwijs met elkaar voorwaarts gaan’. 

Kamphuis haalt ook de filosoof Hegel aan, die ons uitnodigt om stelling en tegenstelling te combineren tot een propositie, dus een synthese voor elkaar te krijgen. Ik link dit aan het sociaal constructionisme van Kenneth Gergen: echte betekenis ontstaat in onze dagdagelijkse interacties met mensen. 
Niet onbelangrijk: perspectivische lenigheid is iets anders dan met alle winden meewaaien. Wanneer je nergens voor staat zul je de ene keer het ene perspectief innemen en de andere keer met evenveel gemak het andere. Kamphuis stelt dat lenigheid pas een prestatie is als je wél ergens voor staat en je je toch weet in te leven in andere zienswijzen. 

Praktische tips

Verslaafd aan ons eigen gelijk blijft door de concrete opzet ervan niet slechts hangen in inzichten, het biedt ook concrete ontwikkelmogelijkheden. In het tweede deel van het boek lees je over manieren waarop je je in de werkelijkheid van anderen kan verdiepen. Via tips, suggesties en technieken van klassieke en minder oude filosofen.

Denk aan uitzoomen en het grotere geheel zien, je woede ten goede gebruiken, het actief opzoeken van andersdenkenden, met aandacht leren kijken, en alles wat je tegenkomt durven bevragen. En natuurlijk ontbreekt de filosoof Socrates niet, waarvan we het formuleren van vragen kunnen leren.

Het deed me in ieder geval realiseren dat ik vaak denk dat ik verschillende perspectieven hanteer, maar dat ik onbewust toch wel heel stevig vanuit persoonlijke dogma’s en principes redeneer, communiceer en handel. En dat komt de gezamenlijkheid en dialoog lang niet altijd ten goede. Maar... Er gloort dus hoop.

Afdronk

Verslaafd aan ons eigen gelijk  is toegankelijk geschreven, voor een breed publiek. Ik realiseer me meer en meer dat inzicht in de kunst van filosoferen een vaardigheid mag zijn die al vroeg in het leven ontwikkeld wordt. Scholen en ouders kunnen hier actief aan bijdragen. Heb ik iets van kritiek op het boek? Misschien dat de lenigheidsoefeningen wat meer in de diepte uitgewerkt hadden kunnen worden. Maar ach, ik ben lenig genoeg hier zelf naar op zoek te gaan.