Groeimindset: de overtuiging dat je kunt groeien

Een simpele overtuiging kan je leven veranderen. De gedachte dat je capaciteiten niet vastliggen, maar zich kunnen ontwikkelen door inspanning, doorzettingsvermogen en leren van fouten. Dat is de kern van wat we een groeimindset noemen. Het staat tegenover een statische mindset, waarbij mensen geloven dat hun talenten en intelligentie vastliggen: je hebt het of je hebt het niet.

De groeimindset is meer dan positief denken. Het is een fundamentele manier van kijken naar jezelf en de wereld om je heen. Het bepaalt hoe je omgaat met uitdagingen, hoe je reageert op tegenslagen en of je feedback ziet als bedreiging of als kans om te leren.

Van statisch naar groeiend denken

Psychologe Carol Dweck deed baanbrekend onderzoek naar de vraag waarom sommige mensen bij tegenslag opgeven en anderen juist doorzetten. Haar bevindingen waren verrassend: het verschil zat niet zozeer in talent of intelligentie, maar in de overtuiging over dat talent. Mensen met een statische mindset zien een mislukking als bewijs dat ze iets niet kunnen. Voor hen is falen een bevestiging van hun beperkingen.

Mensen met een groeimindset daarentegen zien diezelfde mislukking als informatie: wat kan ik hiervan leren? Hoe kan ik het de volgende keer beter aanpakken? Voor hen is inspanning geen teken van zwakte, maar juist de weg naar meesterschap.

De kracht van 'nog niet'

Een simpel woordje kan het verschil maken. 'Ik kan dit niet' versus 'Ik kan dit nog niet'. Die twee letters openen een wereld van mogelijkheden. Het eerste is een eindpunt, het tweede een komma. Ruimte voor groei, voor ontwikkeling, voor het volgende experiment.

Groeimindset in organisaties

Het gaat niet alleen om individuele ontwikkeling. Ook organisaties hebben een mindset. Wetenschapper Mary Murphy deed onderzoek naar wat zij genieculturen en groeiculturen noemt. In een geniecultuur geloven mensen dat talent aangeboren is. Er wordt gefocust op de slimste mensen in de kamer, en die moeten vooral laten zien hoe slim ze zijn. Fouten maken is uit den boze.

In een groeicultuur is het verhaal anders. Daar gelooft men dat iedereen zich kan ontwikkelen. Fouten zijn leermomenten, feedback is waardevol en samenwerking wint het van interne concurrentie. Het bekendste voorbeeld is wellicht de transformatie van Microsoft onder Satya Nadella, die van een giftige geniecultuur een lerende organisatie maakte.

Leren van fouten en falen

Wie een groeimindset heeft, kijkt anders naar fouten. Niet als iets waar je je voor moet schamen, maar als onvermijdelijk onderdeel van elk leerproces. Sterker nog: zonder fouten geen groei.

Groeimindset ontwikkelen: van theorie naar praktijk

Mooi verhaal, die groeimindset. Maar hoe ontwikkel je hem? Het begint met bewustwording. Herken je eigen statische gedachten. Die momenten waarop je denkt: dit kan ik niet, dit is niks voor mij, anderen zijn hier beter in. Dat zijn de momenten waarop je hand zich sluit, zoals Tim Koning en Bart Heuvingh het omschrijven.

De rol van feedback en complimenten

Hoe je complimenten geeft, maakt verschil. 'Wat ben je slim' klinkt aardig, maar versterkt een statische mindset. Het suggereert dat intelligentie vastligt. 'Wat heb je hier hard aan gewerkt' is een compliment dat een groeimindset voedt. Het benadrukt inspanning en proces in plaats van aangeboren talent.

Ook bij feedback geldt: richt je op het proces, niet op de persoon. Niet: 'Je bent geen goede presentator', maar: 'Je presentatie kan krachtiger als je meer structuur aanbrengt en vaker contact zoekt met je publiek'.

Groeimindset in sport en prestatie

In de sportwereld zie je de groeimindset in actie. Denk aan voetballer Teun Koopmeiners, die keer op keer de vraag voorgelegd kreeg: wat ga jij doen om je te ontwikkelen? Die simpele vraag, consequent gesteld, helpt een jonge sporter om zich te blijven focussen op groei in plaats van op alleen maar resultaten.

Of denk aan wielrenster Annemiek van Vleuten, die altijd zei dat ze deed wat ze deed om beter te worden. De overwinningen waren de kers op de taart, niet het doel op zich.

Groeimindset in het onderwijs

Nergens is de groeimindset zo belangrijk als in het onderwijs. Kinderen die leren dat hun hersenen kunnen groeien door inspanning, presteren beter en geven minder snel op. Ze durven uitdagingen aan te gaan en zien fouten niet als bewijs dat ze dom zijn, maar als onderdeel van het leerproces.

Leraren spelen hierbij een cruciale rol. Onderzoek wijst uit dat twee derde van de meer ervaren leraren een statische mindset heeft. Dat heeft consequenties. Als een docent denkt dat een leerling 'geen wiskundeknobbel' heeft, geeft die het kind ook minder kansen om zich te ontwikkelen.

Progressiegericht werken als toepassing

De groeimindset vormt de basis van wat progressiegericht werken heet. Deze benadering, ontwikkeld door Coert Visser en anderen, richt zich niet op problemen maar op vooruitgang. Niet: wat ging er mis? Maar: wat ging er goed en hoe kunnen we dat uitbouwen?

Veerkracht en doorzettingsvermogen

Psychologe Angela Duckworth ontwikkelde het concept 'grit': de combinatie van passie en volharding. Haar onderzoek toont aan dat grit een betere voorspeller is van succes dan intelligentie of talent. En grit hangt nauw samen met de groeimindset. Wie gelooft dat inspanning loont, zet door waar anderen afhaken.

De uitdaging van de groeimindset

Een groeimindset ontwikkelen is niet makkelijk. Het vraagt bewust oefenen, herhaaldelijk jezelf confronteren met je eigen statische gedachten en blijven kiezen voor groei, ook als dat confronterend is. Het vraagt ook een omgeving die groei ondersteunt in plaats van tegenwerkt.

Maar de beloning is groot. Met een groeimindset ervaar je meer gemoedsrust, want je hoeft jezelf niet continu te bewijzen. Je kunt experimenteren zonder angst voor falen. Je bent vriendelijker voor jezelf en anderen. En je blijft je hele leven leren en groeien.

De keuze is aan jou

Een groeimindset is geen zwart-witverhaal. We bewegen allemaal op een spectrum tussen statisch en groeiend denken, afhankelijk van de situatie en het onderwerp. Het doel is niet om perfect te worden in groeiend denken, maar om vaker bewust te kiezen voor die open hand, voor die houding van nieuwsgierigheid en leren.

De wetenschap is helder: je hersenen blijven tot op hoge leeftijd veranderbaar. Nieuwe verbindingen kunnen worden gelegd, vaardigheden kunnen worden ontwikkeld. De vraag is niet of je kunt groeien, maar of je ervoor kiest. Of je gelooft dat inspanning loont. Of je fouten ziet als eindpunten of als leermomenten. Die keuze, die ligt bij jou. En die keuze bepaalt meer over je leven dan talent ooit zou kunnen.